Er bestaat een bekende uitspraak van Thomas Jefferson die luidt:
“Those who would give up Essential Liberty to purchase a little Temporary Safety, deserve neither Liberty nor Safety.”
vrij vertaald:
“Zij die essentiële vrijheden opgeven in ruil voor een beetje tijdelijke veiligheid, verdienen noch vrijheid, noch veiligheid.”
Wat veel mensen maar niet kunnen/willen begrijpen is dat met maatregelen als een DNA databank -fundamentele- grondbeginselen van onze rechtstaat worden omgekeerd, ondermijnd en te grabbel gegooid.
Een landelijke DNA databank maakt iedere burger tot potentiële verdachte. Dit is in strijd is met de zogenaamde onschuldspresumptie van iedere gezonde rechtsstaat (Iedereen wordt voor onschuldig gehouden totdat het tegendeel wordt vastgesteld). De onschuldspresumptie is er om de burger te beschermen tegen een overheid die altijd weer de neiging vertoont (zie de geschiedenis) om de rechten van het individu met voeten te treden en niet zelden (zie ook de geschiedenis) ontaard in een tirannieke entiteit. Naast het omkeren van de onschuldpresumptie zou een landelijke DNA bank ook mensen verplichten om mee werken aan hun eigen veroordeling. Ook dit is een fundamenteel grondbeginsel van een rechtstaat wat nauw samenhangt met de onschuldspresumtie. Ook kun je afvragen in hoeverre een DNA databank niet ook een schending van lichamelijke integriteit is. Het is, hoe dan ook, een zeer grove schending van het recht van ieder mens op privacy.
In de discussie hoor ik ook veel argumenten die gaan over de (on)veiligheid van het opslaan van de DNA gegevens. Dat de overheid notoir onbetrouwbaar is wanneer het gaat om de bescherming van persoonsgegevens, is inmiddels wel duidelijk. Maar dit is iets dat in de toekomst mogelijk verbeterd zal worden. De betere vraag zou zijn: Is het wenselijk dat de overheid haar burgers verplicht hun DNA gegevens af te staan om deze op te slaan in een grote DNA-databank? Welke gevaren zou dit mogelijk opleveren?
Ik kan er wel een paar verzinnen:
Stel: Een crimineel wil een ander laten opdraaien voor een strafbaar feit. In een rechtssysteem waarin DNA bewijs als zeer zwaarwegend wordt gezien, wordt het nu kinderlijk eenvoudig om onschuldige mensen te laten opdraaien voor zaken waar zij niets mee te maken hebben. Een enkele haar of huidschilfer op de plaats van delict is al genoeg om iemand te impliceren als verdachte. Ga dan nog maar eens uitleggen dat jij er niets mee te maken hebt. Het is jouw woord tegen de 100% match in de landelijke DNA-bank. En DNA liegt niet.
Een stapje verder, dan. Stel: Een overheid besluit dat het misschien beter is om ‘lastige elementen in de samenleving’ uit te schakelen. Voor een overheid die zowel de DNA bank als het forensisch onderzoek controleert, is het nu wel heel makkelijk om mensen te laten oppakken en zelfs veroordelen voor zaken die zij niet hebben gedaan. Vervals wat DNA gegevens zodat de sporen leiden naar persoon X… et voila: Niemand die ooit nog in de onschuld van verdachte zal geloven, het DNA bewijs is immers sluitend. Case closed.
Stel: Voortschrijdend DNA onderzoek levert interessante inzichten op over de relatie tussen DNA en gedrag. Er worden bijvoorbeeld genen ontdekt die een zekere correlatie hebben met bepaald menselijk gedrag, persoonlijkheid of intelligentie. Voor een overheid zou het dan interessant zijn om ook deze gegevens vast te leggen. Samen met de al reeds verzamelde gegevens uit het “kind-” of “burgerdossier” ontstaat ineens een heel aardig profiel van iedere burger. Computersystemen filteren volautomatisch de meest ‘interessante’ burgers eruit die vervolgens hun gehele leven extra in de gaten worden gehouden. Niet slechts potentiële criminelen zouden op deze manier ‘geïdentificeerd’ kunnen worden. Ook potentiële dissidente denkers en kritische lastpakken zullen al van kinds af aan in de gaten gehouden en zo nodig ‘gecorrigeerd’ kunnen worden. Welkom in George Orwell's 1984. Big Brother is watching you…
Wat mij vooral opvalt in de discussie is dat de mensen die voor zo'n DNA bank zijn, dat voornamelijk doen op emotionele gronden. Er lijkt haast wel een onwil om werkelijk na te denken over de toch ernstige schaduwzijden en implicaties van dergelijke maatregelen. Wie even nadenkt over deze dingen begrijpt dat het waarschijnlijk niet alleen bij zo'n DNA-databank zal blijven. Zo'n databank schept een precedent voor andere privacy overschrijdende maatregelen die evenzeer tot een verdere uitholling van de rechtstaat zullen leiden.
Wat ook opvalt is de a priori opvatting dat men de overheid maar zou moeten ‘vertrouwen’. Geen vertrouwen in de overheid, zo lijkt het wel, is ‘een zonde’. Want is zo'n houding niet het duidelijkste bewijs van een slecht geweten? Zijn het niet enkel criminelen die de overheid niet vertrouwen. Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen. Toch? Wie ook maar een beetje heeft opgelet tijdens de geschiedenisles, zal niet snel tot zulke naïeve conclusies komen. De geschiedenis bewijst, keer op keer, dat men een overheid niet moeten ‘vertrouwen’ maar ‘controleren’. En dat wanneer blind vertrouwen in de overheid de overhand krijgt, overheden zich telkens weer zullen ontpoppen tot totalitaire en tirannieke systemen.
Ieder jaar, op de vierde mei, staan er weer talloze mensen op de dam in Amsterdam. We houden een paar minuten stilte, laten de klokken luiden, en leggen kransen. We gedenken de gevallenen die stierven voor onze vrijheid. Maar wat heeft dit jaarlijkse ritueel nog voor zin wanneer de idealen waar zij voor vochten nu per strekkende meter worden weggeworpen? Steeds meer mensen vragen, zonder dit te beseffen, om maatregelen die de gebeurtenissen van destijds gefaciliteerd hebben. Wat hebben we dan geleerd? Mensen zullen onder ogen moeten komen dat het kwaad dat zij vaak ver buiten zichzelf, in die andere overheden van destijds zien, net-zo-goed schuilt in de eigen ‘vertrouwde’ overheid van nu. En dat we de doden van destijds het beste eren door ervoor te zorgen dat iets dergelijks zich niet weer zal herhalen in onze tijd!
In de grondwet van een rechtsstaat zijn bepaalde basisprincipes en beginselen vastgelegd die de burger moeten beschermen tegen het gevaar van een ontsporende overheid. Wanneer een volk er toe overgaat om deze ‘veiligheidskleppen’ te verwijderen zal zij daar, vroeger of later, de logische gevolgen van moeten ondervinden. Het -lijkt- misschien een goed idee: Met een DNA database kunnen we vele verschrikkelijke zaken oplossen. Wie wil dat niet? Maar men is zich onvoldoende bewust van de donkere keerzijde van de weg die men daarmee zal inslaan. Wie ook maar even voorbij kijkt aan de korte termijn winst, ziet meteen verschrikkelijke prijs die niet alleen wij, maar ook de generaties na ons zullen betalen voor deze domme kortzichtigheid. Besef, dat de vrijheden die wij nu genieten ooit werden verworven en betaald zijn met menselijk bloed. Wanneer de vrijheid wordt ingeruild voor een tijdelijke (schijn)veiligheid zal uiteindelijk ook daarvoor moeten worden betaald met bloed. Denk de volgende ‘dodenherdenking’ dan ook eens aan de levenden van morgen. Dat zij niet het gelag zullen betalen voor onze kortzichtigheid.